فهرست مطالب
مصرف خوراک و فعالیت نشخوار گاوهای شیری
برای تنظیم مصرف خوراک و عملکرد مؤثر هضم در گاوهای شیری پر تولید، جویدن غذا قبل بلع و حین نشخوار نقشی اساسی دارد.
برای کاهش خطر ابتلا به اسیدوز، افزایش هضم الیاف و افزایش سطح مصرف خوراک در گاو شیری، بهینه‌سازی زمان جویدن خوراک و فعالیت نشخوار بسیار حائز اهمیت است.
زمان غذا خوردن برای هر گاو منحصربه‌فرد است درحالی‌که سرعت خوردن و اندازه غذا توسط همه گاوها نسبتاً یکسان است.
کنسانتره وقتی‌که به‌تنهایی ارائه می‌شود به‌سرعت ولی علوفه به‌آرامی مصرف می‌شود.
در مطالعه‌ای که روی روابط بین خوردن و زمان نشخوار انجام‌شده است، گزارش‌شده است که گاوهایی که زمان کمتری صرف غذا خوردن می‌کنند تمایل به نشخوار بیشتری دارند.
حداکثر زمان کل جویدن (حین مصرف خوراک و نشخوار) برای گاوهای شیری حدود ۱۶ ساعت در روز برآورد شده است.
فیزیولوژی نشخوار :
گاو، لب‌ها، دندان و زبان را برای انتقال غذا به دهان به کار می‌گیرد.
وقتی‌که گاو علوفه‌ی بلند مصرف می‌کند با حرکت زبان غذا را به دهان منتقل می‌کند درحالی‌که برای مصرف جیره‌ی کاملاً مخلوط شده (TMR) یا کنسانتره، لب‌ها نقش مهمی در انتقال غذا به دهان‌دارند.
حرکت آرواره‌ها باعث جویده شدن غذا می‌شوند. ترشح بزاق باعث نرم شدن لقمه و بلع راحت‌تر آن می‌شود.
غذای بلعیده‌شده از نگاری و با عبور از اسفنکتر کاردیا به داخل مری و سپس دهان برمی‌گردد و از طریق فرآیند نشخوار دوباره جویده می‌شود همان‌طور که خوراک جویده می‌شود اندازه ذرات کاهش پیدا می‌کند.
مایعات و ذرات کوچک بلعیده‌شده که به دهان برمی‌گردند به مدت ۳۰-۷۰ ثانیه می‌مانند و دوباره بلعیده می‌شوند.
قطعات سفت‌تر و درشت‌تر، ۴-۲ ثانیه بعد فروبرده می‌شوند و تمام چرخه کامل می‌شود. جویدن غذا در طی نشخوار نسبت به زمان خوردن آرام‌تر و پایدارتر است.
ماکزیمم زمان نشخوار برای جیره‌های با فیبر بالا حدود ۱۲-۱۰ ساعت در روز است. زمان نشخوار گاوهایی که با جیره‌ی کاملاً مخلوط تغذیه می‌شوند طولانی‌تر است.
نشخوار با فعال‌سازی گیرنده‌های کششی در سطح شکمبه-نگاری تحریک می‌شود. در مقابل، انبساط شدید شکمبه (مثل بروز نفخ) و محرک‌های مختلف شیمیایی باعث کاهش نشخوار می‌شوند.
رفتار شناسی نشخوار
اغلب نشخوار در شب و زمانی که گاو در حال استراحت است اتفاق می‌افتد اما گاوها در سراسر روز هم نشخوار می‌کنند. گزارش‌شده است که اوج زمان نشخوار تقریباً ۴ ساعت پس از تغذیه است.
برخی مطالعات نشان دادند که زمان نشخوار در گاوهای چند شکم زا در مقایسه با گاوهای شکم اول بیشتر است که دلیل آن را می‌توان مصرف ماده خشک (DMI) بالاتر ذکر کرد.
برای اندازه‌گیری زمان نشخوار از یک حسگر که در فک گاو قرار می‌گیرد یا از سرعت‌سنج نصب‌شده روی گوش برای تشخیص حرکت استفاده می‌شود. محرک اصلی زمان نشخوار خصوصیات فیزیکی و شیمیایی جیره است.
زمان نشخوار تحت تأثیر NDF مصرفی، فیبر موثر فیزیکی، اندازه ذرات جیره، سختی خوراک و NDF غیرقابل‌هضم قرار می‌گیرد.
زمان نشخوار ارتباط مثبتی با تولید شیر دارد که احتمالاً به‌طور غیرمستقیم با مصرف ماده خشک مرتبط است.
اهمیت اندازه قطعات در فرایند نشخوار
مشخص کردن مرز دقیق برای اندازه ذراتی که منجر به تحریک نشخوار می‌شوند سخت است اما به‌طورکلی زمانی که میانگین اندازه ذرات (MPS) بسیار ریز باشد کاهش چشمگیری در زمان جویدن اتفاق می‌افتد (منظور از ریز، میانگین کمتر از ۵ میلی‌متر است).
در یک متاآنالیز مشخص شد که کاهش MPS علوفه در جیره گاوهای شیری باعث کاهش خوردن، نشخوار و زمان نشخوار می‌شود.
برای اندازه‌گیری اندازه ذرات خوراک از الک پنسیلوانیا ابتدا با ۳ غربال (۱۹-۸-۸/۱) و یک ظرف پائینی و اخیراً با نسخه جدید آن‌که یک الک ۴ میلی‌متری جایگزین الک ۸/۱ شد استفاده می‌شود.
علاوه بر NDF و اندازه ذرات، ویژگی‌های ذاتی الیاف علوفه‌ای بر جویدن تأثیر دارند. الیاف علوفه‌ای که قابلیت هضم کمتری دارد منجر به افزایش زمان نشخوار در واحد کیلوگرم ماده خشک مصرفی می‌شود.
اهمیت نشخوار
افزایش جویدن باعث افزایش ترشح بزاق در گاوهای شیری می‌شود و احتمال بروز SARA (اسیدوز شکمبه‌ای نیمه حاد) را کاهش می دهد.
اگرچه اندازه‌گیری کل بزاق تولیدشده در گاو شیری به‌طور مستقیم قابل‌اندازه‌گیری نیست، مطالعات مختلف جریان بزاق را در طول قسمت‌هایی از روز اندازه‌گیری کردند.
تولید بزاق حین خوردن و استراحت می‌تواند توسط جمع‌آوری بزاق یا خوراک بلعیده‌شده در کاردیا از طریق قرار دادن کیسه در فیستولای شکمبه ارزیابی شود.
در مطالعات انجام‌شده میانگین تولید بزاق در حالت استراحت ۱۳۳ میلی‌لیتر در دقیقه و در طول خوردن حدود ۶/۱ برابر زمان استراحت گزارش‌شده است.
بزاق حاوی بیکربنات و فسفات است و بنابراین نقش مهمی در بافری کردن pH شکمبه دارد.
برای گاوی که ۲۵۰ لیتر در روز بزاق تولید می‌کند کل ظرفیت بافری بزاق ۷۵/۳۷ میلی اکی والان در روز برآورد شده است. مقدار نسبی بیکربنات بزاق بستگی به جیره دارد.
در آزمایشی نشان داده شد که در گاوهای تغذیه‌شده با جیره‌ی پر علوفه، بزاقی که به شکمبه می‌رود حدود ۵۰ درصد بیکربنات دارد درحالی‌که در جیره‌های پر کنسانتره این عدد به ۳۵ درصد می‌رسد؛ بنابراین افزایش زمان جویدن به افزایش جریان بیکربنات به شکمبه و پیشگیری از SARA کمک می‌کند.
در طول یک روز حدود ۱۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ جوِش در طی خوردن و ۲۰۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ بار در طی فعالیت نشخوار صورت می‌گیرد که بستگی به خصوصیات جیره و زمان سپری‌شده برای جویدن دارد.
جویدن در حین نشخوار و خوردن باعث کاهش اندازه ذرات خوراک می‌شود و اجازه می دهد که ذرات توسط میکروب‌های شکمبه هضم شوند.
اتصال میکروب‌های شکمبه به علوفه‌ی خورده شده برای استفاده از مواد مغذی گیاه و عبور ذرات غیرقابل‌هضم است و گاو را قادر می‌سازد که سطح بالایی خوراک مصرف کند.
کاهش اندازه ذرات در طی خوردن متغیر است و به‌شدت به میزان مصرف وابسته است.
دینامیک شکمبه
مت شکمبه ای
محتویات شکمبه به سه فاز جامد، شناور (مت شکمبه‌ای) و ذرات کوچکی که در فاز مایع پراکنده‌اند دسته‌بندی می‌شود.
ذرات خوراکی که تازه خورده شده‌اند (ذرات بلندتر و سبک‌تر) تمایل به تشکیل مَت در کیسه پشتی دارند.
تشکیل مت شکمبه‌ای باعث می‌شود که محیط مطلوب برای میکروارگانیسم‌های فیبرولایتیک دخیل در هضم ایجاد شود.
همچنین مت شکمبه‌ای به‌عنوان یک فیلتر عمل می‌کند و باعث حفظ ذرات علوفه در شکمبه و افزایش زمان هضم فیبر می‌شود.
شکل‌گیری مت به‌شدت بستگی به مصرف NDF علوفه‌ای (FNDF) و ذرات درشت دارد. کاهش اندازه ذرات در مت باعث رسوب آن‌ها می‌شود و به عبور آن‌ها از شکمبه کمک می‌کند.
انقباض ماهیچه‌ی شکمبه باعث هل دادن غذای هضم شده به سمت نگاری و هزارلا می‌شود.
انقباضات شکمبه
تعداد و قدرت انقباضات دیواره شکمبه در هنگام خوردن و فعالیت نشخوار به‌طور معنی‌داری افزایش پیدا می‌کند. در مقابل این انقباضات هنگام نفخ یا محرومیت از آب و غذا مهار می‌شوند.
جویدن باعث انقباضات قوی و منظم می‌شود.
انقباضات منظم باعث حرکت پیوسته غذای هضم شده در داخل شکمبه، کمک به‌قرار گرفتن محصولات نهایی تولیدشده نزدیک اپیتلیوم برای جذب، مخلوط شدن بیکربنات با محتویات شکمبه، جداسازی گاز از شکمبه، حرکت روبه‌جلوی ذرات و غذای هضم نشده‌ی باقی‌مانده در هزارلا می‌شود.
افزایش نسبت علوفه به کنسانتره و همچنین اندازه ذرات جیره به علت افزایش بزاق موجب افزایش میزان عبور مایع می‌شود. میزان هضم و نرخ عبور مواد از شکمبه فرایندهای رقابتی هستند.
درنتیجه‌ی عبور سریع مایع و ذرات کوچک از شکمبه، هضم شکمبه‌ای نشاسته کاهش می‌یابد. با افزایش نسبت علوفه به کنسانتره می‌توان جایگاه هضم نشاسته را از شکمبه به روده تغییر داد.
تغییر محل هضم نشاسته می‌تواند یکی از عوامل مهم برای کاهش خطر اسیدوز و افزایش مصرف peNDF شود.
افزایش عبور فاز مایع باعث افزایش نرخ عبور VFA و کاهش خطر اسیدوز شد.
فعالیت نشخوار و سلامتی دام
کاهش زمان نشخوار در هرروز می‌تواند علامت بروز مشکل در سلامتی گاو باشد.
گاوهایی که دچار اسیدوز هستند نشخوار کمتری نسبت به گاوهای سالم دارند. اندازه‌گیری نشخوار همچنین می‌تواند برای کمک به بهبود زمان مناسب تلقیح مفید باشد.
مطالعات انجام شده
مطالعه اول
در مطالعه‌ای روی ۲۵ گاو، کاهش زمان خوردن و فعالیت نشخوار در روز قبل و روز تلقیح دیده شد.
در مطالعه‌ای دیگر که روابط بین زمان نشخوار و فحلی بررسی گردید گزارش شد که در روز فحلی، نشخوار گاوها ۱۷ درصد کاهش پیدا کرد.
مطالعه دیگری گزارش کرده است که زمان نشخوار حدود ۸ ساعت قبل از گوساله‌زایی (به خاطر محدودیت مصرف خوراک) کاهش می‌یابد؛
بنابراین نظارت بر زمان نشخوار می‌تواند در پیش‌بینی زمان گوساله‌زایی مفید باشد.
مطالعه دوم
در مطالعات دیگر بیان‌شده است که فعالیت نشخوار در گاوهای بیمار در مقایسه با گاوهای سالم کاهش پیداکرده است.
همچنین نشخوار قبل از زایش گاوهای دوقلو زا نسبت به گاوهای تک قلو زا پس از زایش نشخوار کمتری داشتند همچنین گاوهایی که مرده زا بودند نسبت به گاوهایی که گوساله‌ی سالم داشتند کمتری داشتند.
در طی استرس گرمایی زمان نشخوار حدود ۳۵ درصد کاهش پیداکرده و بیشتر نشخوار در شب اتفاق می‌افتد.
در مطالعه‌ای گزارش شد که زمان نشخوار در گاوهای سالم ۱۴ روز قبل از زایش در فصل گرما نسبت به فصل سرما کمتر بود.
گاوهای پیرتر با وزن بدن بیشتر مصرف ماده خشک بیشتر، نشخوار طولانی‌تر و متان بیشتری در مقایسه با گاوهای جوان دارند.
جمع‌بندی
زمان مصرف خوراک و زمان نشخوار تحت تأثیر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی جیره قرار گرفتند.
جویدن برای افزایش بزاق، کاهش اندازه ذرات، هضم میکروبی و عبور مواد هضم نشده از شکمبه ضروری است.
با کمک حسگرهای تعبیه‌شده می‌توان فعالیت جوِش را مانیتور کرد پیش‌بینی زمانی که گاو صرف جویدن یا فعالیت نشخوار می‌کند یک ابزار مدیریتی باارزش درزمینهٔ بهینه کردن سلامت گاو است.
ترجمه و تنظیم: خانم دکتر سمیه فتحی (برداشتی آزاد از مقاله سال ۲۰۱۷ ژورنال Dairy Science) – تایید و ویرایش : مهندس محمد حسین مقیمی
