چرا دام ها به مکمل های ویتامینی نیاز دارند؟
تغذیه گاو ها عمدتا شامل اقلام متفاوتی در بخش علوفه و کنسانتره است تا بتواند نیاز دام را برطرف کند. با این حال، استفاده از مکمل های ویتامینی دامی امری ضروری بوده و به طور قابل توجهی عملکرد و ظرفیت حیوان را تسریع می کنند.
ویتامین ها نقش کلیدی در سلامت نشخوارکنندگان (تولید، تولید مثل، سیستم ایمنی) ایفا می کنند. علاوه بر این، جیره های فعلی تمام نیازهای دام ها را متناسب با تولید آن ها و شرایط پرورش برآورده نمی کند.
بنابراین لازم است در تغذیه آن ها از مکمل های غذایی نیز استفاده شود. یکی از مهمترین مکمل های مورد نیاز در دام مکمل های ویتامینه است.
ویتامین ها به دو گروه دسته بندی می شوند:
- ویتامین های محلول در چربی
- ویتامین های محلول در آب
ویتامینهای محلول در چربی نقش ویژه‌ای در توسعه و نگهداری ساختارهای بافت دارند.
ویتامین های محلول در آب، به ویژه ویتامین های گروه B، در عملکردهای متابولیک (کوآنزیم ها) نقش دارند.
ویتامین های A،D و E، ویتامین های محلول در چربی هستند که تأمین مقادیر کافی و مورد نیاز در یک جیره مناسب و متعادل ضروری است.
ویتامین A برای رشد استخوان، بینایی و حفظ بافت نرم بدن ضروری بوده و کمبود آن می تواند موجب کاهش باروری شوند (کاهش نرخ گیرایی و …).
با کاهش ویتامین A رشد استخوان جنین و تراکم استخوان در دام بالغ کاهش می یابد. تغذیه دام ها با جیره هایی با کمبود این ویتامین بازده خوراک را کاهش داده و احتمال بروز بیماری نیز در این دام ها افزایش می یابد.
بسیاری از علوفه های سبز مانند یونجه سرشار از ویتامین A هستند، بنابراین در صورت تغذیه این علوفه، مقدار مصرف مکمل ممکن است نسبتاً کم باشد.
با این حال، ویتامین A می تواند در علوفه های برداشت شده، به ویژه در یونجه هایی که بیش از یک سال سن دارند، تجزیه شود.
یکی از راه های دریافت ویتامین D نور خورشید است با این حال برای تأمین مقدار کافی جهت رفع نیاز دام این ویتامین باید از طریق خوراک نیز دریافت شود.
کمبود این ویتامین می تواند موجب بروز پوکی و نرمی استخوان و سایر اختلالات استخوانی و حتی افزایش درصد مرده زایی و تولد گوساله های ضعیف شود.
ویتامین E برای کمک به جذب سلنیوم و ویتامین A مهم است و به عملکرد سیستم ایمنی نیز کمک می کند و همچنین یک آنتی اکسیدان مهم در متابولیسم سلولی است.
گوساله های متولد شده از گاوهایی که دارای کمبود ویتامین E هستند، می توانند با بیماری ماهیچه سفید متولد شوند که همچنین از علائم کمبود سلنیوم نیز است.
نیاز به ویتامین E بسته به رژیم غذایی بسیار متفاوت است، اگر رژیم غذایی حاوی اسیدهای آمینه حاوی گوگرد، سلنیوم یا حاوی روغن ذرت، دانه کتان یا سویا باشد، ویتامین E بیشتری مورد نیاز است.
بسیاری از غلات مقدار مناسبی ویتامین E دارند. مشکلاتی در تامین ویتامین E وجود دارد، در درجه اول اینکه گرما و مدت زمان نگهداری طولانی می تواند تاثیر آن را کاهش دهد.
چرا استفاده از مکمل های حاوی ویتامین K به عنوان یکی دیگر از ویتامین های محلول در چربی در تغذیه دام ضروری نیست؟
باکتری های شکمبه ویتامین K را به مقدار کافی برای تامین نیازهای حیوانات نشخوارکننده تولید می کنند، مگر اینکه از یونجه یا سیلوی کپک زده یا هر گونه غلات کپک زده تغذیه کنند.
آیا علوفه های ذخیره شده ویتامین های خود را از دست می دهند؟
قرار گرفتن یونجه بریده شده در معرض هوا به مدت 60 تا 90 روز باعث از بین رفتن ویتامین های محلول در چربی می شود.
این امر در علوفه بسته بندی شده و سیلاژ که برای فصل زمستان نگهداری می شوند نیز رخ می دهد. در این شرایط استفاده از مکمل های ویتامینی در خوراک دام درجه اهمیت بالاتری پیدا می کند.
ویتامین های گروه B به چه صورت است؟
ویتامین B یک ویتامین محلول در آب است که توسط میکروارگانیسم های شکمبه برای تامین نیازهای حیوان سنتز می شود و بنابراین نیازی به افزودن آن برای تغذیه دام بالغ ندارد.
در گوساله‌های شیرخوار که شکمبه و فلور میکروبی آن توسعه نیافته و ویتامین B یا K را سنتز نمی‌کنند، باید در تغذیه و مکمل های گوساله ها این ویتامین ها اضافه شود.
آیا ویتامین های محلول در چربی توسط حیوان ذخیره می شود؟
بله. دام ها می توانند ویتامینهای A، D و E را در کبد خود به مدت 2 تا 3 ماه ذخیره کنند.
چگونه می توان از مکمل های ویتامینه برای دام ها استفاده کرد؟
یکی از بهترین روش ها در تأمین بخش ویتامین های مورد نیاز در دام ها، استفاده از مکمل های ویتامینه و معدنی در جیره دام است.
با افزودن مقدار مورد نیاز در خوراک می توان از تأمین مقدار کافی به صورت روزانه در دام ها اطمینان حاصل کرد.
استفاده از روش دسترسی آزاد ویتامین ها و مکمل ها به دلیل تفاوت در میزان مصرف در دام های مختلف می تواند موجب مسمومیت یا کمبود در دام ها شود.
در برخی مواقع به ویژه در صورت عدم رعایت تأمین مقادیر کافی ویتامین ها در جیره و بروز برخی بیماری ها، تحت نظر دامپزشک و در جهت درمان می توان از مکمل های تزریقی نیز استفاده کرد.
چه سطوحی از مکمل ویتامین مورد نیاز است؟
عواملی مانند سن ، وزن، مرحله تولید (آبستن، دوره شیردهی و …)، میزان تولید شیر و وضعیت سلامتی حیوان، همگی بر نیازهای ویتامین تأثیر دارند.
شرایط استرس زیاد مانند زمان از شیر گیری، استرس گرمایی، حمل و نقل و … عموما نیاز به ویتامین را افزایش می دهد.
با بهره گیری از تجارب و علم متخصصین تغذیه دام و استفاده از مکمل های مرغوب بازار متناسب با میزان توصیه شده توسط شرکت های سازنده می توان از بروز کمبود ویتامین در دام جلوگیری و عملکرد های گله را بهبود بخشید.
مهم است که به یاد داشته باشید که تغذیه مکمل ها متعادل کننده برخی مواد مغذی است.
اگر نیازهای دام در بخش پروتئین و انرژی برآورده نشود، استفاده از مکمل های ویتامین و مواد معدنی با بهترین کیفیت مشکلات ناشی از کمبود انرژی یا تامین پروتئین را جبران نخواهد کرد.
این تفاوت بنیادی به دلیل وجود شکمبه است.
نشخوارکنندگان: میکروبهای شکمبه قادر به سنتز کامل ویتامینهای گروه B (مانند تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین،12B) و ویتامین K هستند. بنابراین، نیاز به مکملسازی این ویتامینها در دام بالغ و سالم معمولاً کمتر است، مگر در شرایط استرس که تولید میکروبی مختل میشود.
طیور: فاقد شکمبه هستند و قادر به سنتز کافی این ویتامینها نیستند. بنابراین، جیره آنها حتماً باید حاوی تمام ویتامینهای گروه B و K باشد.
ویتامینهای محلول در چربی (A, D, E) برای هر دو دسته باید از طریق جیره تأمین شوند، اگرچه پیشساز ویتامین A (بتاکاروتن) در علوفه برای نشخوارکنندگان موجود است.
این ویتامینها با پوششهای خاصی (معمولاً چربی یا پلیمر) پوشانده میشوند تا از تخمیر در شکمبه در امان بمانند و به صورت دستنخورده به روده کوچک برسند تا جذب شوند.
موارد کاربرد:
ویتامینهای گروه B: در دوره انتقال گاو شیری، جمعیت میکروبی شکمبه نمیتواند ویتامین B کافی تولید کند مخصوصاً کولین، نیاسین و تیامین میتواند از بروز کتوز و کبد چرب جلوگیری کرده و تولید شیر را افزایش دهد.
ویتامین های محلول در چربی: برای اطمینان از جذب کامل ویتامینهایی مانند A، D و E بدون تداخل با عوامل ضدتغذیهای شکمبه استفاده میشوند.
کمبود تیامین معمولاً نه به دلیل کمبود در جیره، بلکه به دلیل وجود آنزیم تیامیناز در برخی خوراک‌ها (مانند ماهی خام و برخی گیاهان خاص) یا در شرایط اسیدوز شکمبه رخ میدهد. تیامیناز، ویتامین1B را تجزیه میکند.
نقش تیامین: تیامین یک کوآنزیم ضروری برای متابولیسم کربوهیدرات‌ها است. برای تبدیل پیروات به استیل-CoA لازم است.
کمبود: در صورت کمبود تیامین، پیروات در بدن تجمع یافته و به لاکتات تبدیل میشود. این امر منجر به اسیدوز متابولیک و آسیب به سلول‌های عصبی که تنها از گلوکز برای انرژی استفاده می‌کنند میشود. نتیجه نهایی، آنسفالوپاتی پلیوانسفالومالاسیا (PEM) با علائم عصبی مانند کوری، فشار سر به دیوار و تشنج است.
ویتامین D فراتر از نقشش در متابولیسم کلسیم عمل میکند. این ویتامین در واقع یک ماده تعدیلکننده سیستم ایمنی است.
فعالیت ماکروفاژها: فرم فعال ویتامین (1,25-Dihydroxycholecalciferol) تولید کاتلیسیدین و دیگر پپتیدهای ضد میکروبی را در ماکروفاژها تحریک میکند و توانایی آنها را برای از بین بردن پاتوژنها افزایش میدهد.
کنترل التهاب: ویتامین D میتواند پاسخهای التهابی بیش از حد را تعدیل کند.
کاربرد عملی: سطوح کافی ویتامین D با کاهش وقوع بیماریهایی مانند ورم پستان و جفت ماندگی مرتبط است.
استفاده از مکمل ویتامین E در دوره خشکی (حداقل ۳-۴ هفته قبل از زایش) به دلایل زیر حیاتی است:
انتقال غیرفعال به آغوز: ویتامین E از جفت عبور نمی‌کند. بنابراین، گوساله کاملاً وابسته به دریافت ویتامین E از طریق آغوز است. مکملسازی در گاو خشک، غلظت ویتامین E را در آغوز به طور قابل توجهی افزایش میدهد.
تقویت سیستم ایمنی گوساله: ویتامین E دریافت شده از آغوز، به بلوغ و عملکرد سیستم ایمنی گوساله تازه متولد شده کمک شایانی میکند و آن را در برابر بیماریهایی مانند اسهال مقاوم‌تر می‌سازد.
پیشگیری از جفت ماندگی: خاصیت آنتی‌اکسیدانی ویتامین E (در کنار سلنیوم) با کاهش التهاب و آسیب رادیکال‌های آزاد، دفع طبیعی جفت را تسهیل میکند.
در دوره انتقال، گاو با افزایش ناگهانی متابولیسم برای تولید شیر مواجه است که منجر به تولید بیش از حد رادیکال‌های آزاد میشود. همزمان، مصرف خوراک کاهش یافته و دریافت آنتی‌اکسیدان‌ها کم میشود. این عدم تعادل بین تولید رادیکال آزاد و دفاع آنتی‌اکسیدانی را "استرس اکسیداتیو" می‌نامند.
نقش ویتامینها: ویتامین E (در غشای سلولی) و ویتامین C (در مایعات بدن) به عنوان آنتی‌اکسیدان‌های اولیه عمل کرده و رادیکال‌های آزاد را خنثی می‌کنند.
عوارض استرس اکسیداتیو: آسیب به سلول‌ها، تضعیف سیستم ایمنی، افزایش احتمال کتوز، کبد چرب، ورم پستان و جفت ماندگی. مکملسازی با ویتامینهای E و C در این دوره برای خنثی کردن این استرس ضروری است.
این کار نیازمند یک رویکرد علمی است:
آنالیز خوراک: تعیین سطح پایه ویتامینها (مخصوصاً A، E و بتاکاروتن) در علوفه و کنسانتره. کیفیت علوفه بر این مقادیر بسیار تأثیرگذار است.
آنالیز خون: اندازهگیری سطح ویتامینها در سرم خون گاوهای گله (معمولاً ۵-۱۰ رأس). این کار "وضعیت ویتامینی" گله را نشان میدهد.
تطبیق با نیازهای NRC: مقایسه دادههای به دست آمده با جداول نیازهای غذایی (NRC) برای گروههای مختلف گله (گاوهای خشک، تازهزا، پرتولید).
مکملسازی هدفمند: افزودن مکمل ویتامینی به میزانی که فاصله بین سطح موجود در جیره پایه و نیاز گاو را پر کند. این روش از Under-supplementation و Over-supplementation جلوگیری میکند.
18 دیدگاه در “چرا دام ها به مکمل های ویتامینی نیاز دارند؟”
چرا با وجود ویتامینها در خوراک معمول، باز هم نیاز به استفاده از مکمل ها وجود دارد؟
دلایل متعددی برای این موضوع وجود دارد:
کاهش کیفیت علوفه: روش‌های نوین کشاورزی و برداشت زودرس، باعث کاهش سطح ویتامینها (مخصوصاً ویتامین E) در علوفه میشود. سیلو کردن و خشک کردن نیز میتواند بخشی از ویتامینها را از بین ببرد.
افزایش عملکرد دام: دام‌های پرتولید امروزی (مانند گاوهای شیری با تولید شیر بالا) نیازهای متابولیکی بسیار فراتر از توانایی دریافت ویتامین از خوراک معمول دارند.
استرس‌های محیطی: استرس گرمایی، زایمان، حمل و نقل و واکسیناسیون، نیاز بدن به ویتامینهای خاص (مانند ویتامین C و E) را به عنوان آنتی‌اکسیدان افزایش میدهد.
ویتامینهای سنتز شده در شکمبه: ویتامینهای گروه B و ویتامین K در شکمبه سنتز میشوند، اما در دوره‌های خاصی مانند آغاز شیردهی، که مصرف خوراک کاهش می‌یابد، تولید میکروبی آنها نیز کم میشود.
ویتامینها به چه دسته‌ای تقسیم میشوند و منابع اصلی آنها چیست؟
ویتامینها به دو دسته کلی تقسیم میشوند:
ویتامینهای محلول در چربی (A, D, E, K): این ویتامینها در بدن ذخیره میشوند.
A: از پیش‌سازهای موجود در سبزیجات سبز و زردرنگ (بتاکاروتن) به دست می‌آید.
D: از طریق قرارگیری در معرض نور خورشید در پوست سنتز میشود.
E: در علوفه سبز و جوان و دانه‌های روغنی یافت میشود.
K: در علوفه سبز یافت شده و توسط میکروبهای شکمبه نیز سنتز میشود.
ویتامینهای محلول در آب (Vitamin B-Complex, C): این ویتامینها در بدن ذخیره نمی‌شوند و مازاد آنها دفع می‌گردد.
B-Complex: توسط میکروبهای شکمبه سنتز میشوند.
C: در اکثر بافت‌های بدن دام سنتز میشود.
نقش ویتامین A در دام چیست و کمبود آن چه عواقبی دارد؟
ویتامین A برای موارد زیر ضروری است:
بینایی: کمبود آن باعث شب‌کوری میشود.
سلامتی مخاطت: کمبود منجر به خشکی و کراتینه شدن پوشش دستگاه تنفسی، گوارشی و تناسلی شده و حیوان را مستعد عفونت‌هایی مانند ورم پستان و اسهال میکند.
تولیدمثل: کمبود باعث تاخیر در فحلی، سقط جنین و تولد گوساله‌های ضعیف میشود.
رشد: برای رشد طبیعی استخوان و بافت‌ها لازم است.
ویتامین D چه نقشی در متابولیسم کلسیم و فسفر دارد؟
ویتامین D پس از فعال شدن نقش هورمون در بدن دارد که جذب کلسیم و فسفر از روده را افزایش میدهد. این کار با تحریک سنتز پروتئین‌های حامل کلسیم در دیواره روده انجام میشود. همچنین بازجذب کلسیم از کلیه را بهبود بخشیده و برای معدنی‌سازی استخوان‌ها ضروری است. کمبود آن منجر به نرمی استخوان (Rickets) در حیوانات جوان و استئومالاسی در دام بالغ میشود.
ویتامین E به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی چگونه به سلامت دام کمک می کند؟
ویتامین E از غشای سلولی در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد (اکسیداسیون) محافظت میکند. رادیکال‌های آزاد طی فرآیندهای متابولیک طبیعی و در زمان استرس‌ها تولید میشوند.
تقویت سیستم ایمنی: با محافظت از سلول‌های ایمنی، پاسخ به واکسیناسیون و مقابله با بیماری‌ها را بهبود می‌بخشد.
پیشگیری از بیماری عضله سفید (White Muscle Disease) در گوساله‌ها.
بهبود کیفیت شیر و افزایش ماندگاری آن: با کاهش اکسیداسیون چربی شیر.
حفظ سلامت دستگاه تولیدمثل.
چرا در اغلب مکمل‌های ویتامینی، سلنیوم همراه با ویتامین E وجود دارد؟
زیرا ویتامین E و سلنیوم اثر سینرژیست (هم‌افزایی) دارند. ویتامین E به عنوان اولین خط دفاعی، از تشکیل رادیکال‌های آزاد جلوگیری میکند. سلنیوم (که بخشی از آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز است) به عنوان دومین خط دفاعی، پراکسیدهای تشکیل‌شده را خنثی میکند. وجود هر دو برای محافظت کامل سلول ضروری است و کمبود یکی میتواند نیاز به دیگری را افزایش دهد.
در چه دوره‌هایی از چرخه زندگی دام، نیاز به مکمل‌های ویتامینی افزایش می‌یابد؟
نیاز در دوره‌های زیر به حداکثر می‌رسد:
دوره انتقال گاو شیری (۳ هفته قبل و بعد از زایش): به دلیل استرس شدید، کاهش مصرف خوراک و شروع تولید شیر.
رشد سریع: در گوساله‌ها و بره‌های در حال رشد.
آغاز شیردهی: برای پشتیبانی تولید بالا و سلامت متابولیک.
دوره های استرس زا: مانند استرس گرمایی، بیماری‌ها و حمل و نقل .
چگونه می توان تشخیص داد که گله به مکمل ویتامینی نیاز دارد؟
تشخیص قطعی از طریق:
آزمایش خون: اندازهگیری سطح ویتامینها در خون گاوهای گله.
آنالیز خوراک: تعیین سطح ویتامینها در جیره پایه.
مشاهده علائم بالینی: مشاهده علائم کمبود (مانند اسهال، ورم پستان مکرر، جفت ماندگی، کاهش باروری و ضعف در گوساله‌ها) میتواند هشداردهنده باشد.
اضافه کردن مکمل‌های ویتامینی چه خطراتی دارد؟
مسمومیت بیشتر در مورد ویتامینهای محلول در چربی (A, D) رخ میدهد، زیرا در بدن ذخیره میشوند.
مازاد ویتامین A: میتواند باعث ناهنجاری‌های استخوانی و کاهش اشتها شود.
مازاد ویتامین D: منجر به کلسیفیه شدن بافت‌های نرم (مانند کلیه و قلب) و آسیب به آنها میشود.
بنابراین استفاده از مکمل ها باید بر اساس نیاز واقعی و تحت نظر کارشناس تغذیه انجام شود.