نگاهی بنیادین به استرس های گاو و گوساله در دوره انتقال (۱)

استرس های گاو و گوساله در دوره انتقال

استرس های گاو و گوساله در دوره انتقال – ممکن است گاوهای شیری در همه مراحل زندگی خود مبتلا به انواع بیماری ها شوند.

اگرچه بیشترین بروز بیماری ها حوالی دو نقطه کلیدی است؛

۱) روز های اطراف زایش، که معمولا به نام دوره انتقال شناخته می شود و بیماری های متابولیکی و عفونی رواج بیشتری دارند (مانند کتوز، جابجایی شیردان، ورم پستان، متریت و…) 

۲) دو هفته اول زندگی که حیوان تازه متولد شده است و تعداد روزهای بیماری گوساله ها بیشترین می شود (از جمله اسهال یا پنومونی).

عملکرد ضعیف این دو دسته را به ناکارآمدی سیستم ایمنی نسبت داده اند.

مطالعات یک دهه گذشته به وضوح نشان داده اند که گاوهای بالغ در روز های اطراف زایش به شدت درگیر استرس اکسیداتیو  می شوند.

یعنی شرایطی که غلظت رادیکال های آزاد اتم های مختلف در بدن بیشتر از توان سیستم آنتی اکسیدانی می شود و این رادیکال های آزاد منجر به تخریب مولکول های بزرگ از جمله پروتئین ها و آنزیم ها، اسیدهای نوکلئیک و … و بروز التهاب و نقص در عملکرد بافت های مختلف خواهند شد

دوره انتقال

تقریبا ۷۵% بیماری ها در گاوهای بالغ شیری معمولا در ماه اول بعد از زایمان اتفاق می افتد و بیشترین آن ها در ۱۰ روز اول رخ می دهند.

با وجود اینکه بیشتر بیماری ها بعد از زایمان رخ می دهد، مسبب اصلی این بیماری ها دوره انتظار زایمان است.

بیشتر این بیماری ها به دلیل عدم تطبیق حیوان به تغییرات و تقاضای مضاعف بدن گاو در فرایند گذار از گاو آبستن و غیر شیرده به گاو شیری رخ می دهند.

به همین دلیل است که به گاو های این گاوهای دوره انتقال گفته می شود.

این دوره با تغییرات اساسی در غدد ترشحی درون ریز و کاهش مصرف ماده خشک همراه است و همه این موارد درست در زمانی است که نیاز به مواد مغذی برای رشد جنین و تولید شیر افزایش می یابد.

همچنین گاوهای شیری در روزهای حوالی زایش، دچار ناهماهنگی در تنظیم ایمنی بدن می شوند که نه فقط به خاطر زایمان بلکه به علت شروع تولید شیر هم هست.

چه زمانی استرس اکسیداتیو رخ می دهد؟

استرس اکسیداتیو زمانی رخ می دهد که توازن بین واکنش های اکسیداسیون و احیا به هم می خورد که منجر به آسیب سلولی یا عملکرد نامناسب سلول می شود .

به عنوان تقاطعی بین فرایندهای متابولیک و سیستم ایمنی گاوها در این دوره معرفی شده است.

فاکتورهایی که گاو های دوره انتقال را بیشتر در معرض استرس اکسیداتیو قرار می دهد

نشان داده شده است که گاوهای شیری نسبت به ۷۵ سال قبل ۴ برابر شیر بیشتری تولید می کنند.

۵۰ تا ۶۶% این رشد تاریخی به پیشرفت ژنتیک و مابقی به بهبود تغذیه و مدیریت نسبت داده می شود.

همه این موارد دام ها را به سمتی برده است که فرایند های متابولیسمی و اولویت های تقسیم مواد مغذی متفاوتی نسبت به گذشته داشته باشند. که البته در پی آن علاوه بر تولید شیر بیشتر، مشکلاتی هم برای دام به وجود آورده است.

استرس متابولیکی

به حالتی گفته می شود که پاسخ های متابولیکی و کاتابولیکی بیش از حد معمول می شوند.

که در پی تغییرات فیزولوژیکی دوره انتقال ایجاد شده اند. مهمترین بی نظمی های ایجاد شده عملکرد ضعیف دستگاه ایمنی و بروز التهاب ها و استرس اکسیداتیو هستند.

این سه فرایند ذاتا به هم وابسته هستند. و خطر ابتلا به بیماری های متابولیک و عفونی را افزایش می دهند.

بعد از زایمان بیشتر گاو ها دچار تراز منفی انرژی می شوند. به این معنی که نیاز انرژی برای تولید شیر با مقدار مصرف اختیاری خوراک تامین نمی شود.

برای ارتقاء میزان انرژی کسب شده، گاو ها مقادیر زیادی از چربی ذخیره شده در بدن خود برداشت می کنند.

افزایش مصرف ذخایر چربی در دوره انتقال باعث افزایش تولید رادیکال های آزاد اکسیژن و نیتروژن می شوند.

عدم توازن میان هر دو محصول همزمان با کاهش مصرف آنتی اکسیدان های جیره ای (به علت کاهش کل خوراک مصرفی) می تواند منجر به افزایش واکنش های اکسیداسیونی شود.

نقش آنتی اکسیدان ها

بدن گاو در حالت عادی مقدار کافی آنتی اکسیدان برای مقابله با رادیکال های آزاد اکسیژن و نیتروژن دارد. چون این ترکیبات به طور پیوسته در بدن تولید می شوند و باید خنثی شوند.

ولی با افزایش فرایند های فیزولوژیکی و/یا افزایش حضور عوامل بیماری زا، تولید رادیکال های آزاد می تواند اضافه شود.

در گاوهای دوره انتقال، آنتی‌اکسیدان های آنزیمی مانند سوپروکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز بیشترین نقش را در خنثی کردن رادیکال های آزاد و حفاظت سلول در برابر آن ها ایفا می کنند. فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز به غلظت سلنیوم در بدن بستگی دارد.

محصولاتی که در فرایند برداشت بیش از حد از ذخایر چربی تولید می شوند (مثل اسیدهای چرب استریفه نشده-NEFA) باعث بی نظم شدن بیش از پیش عملکرد سیستم ایمنی می شوند.

به طور خلاصه

در صورتی که گاو ها نتوانند به طور کامل از نظر فیزیولوژیکی با افزایش شدید نیاز به مواد مغذی (ناشی از رشد جنین، زایمان و آغاز تولید شیر) تطبیق پیدا کنند به شدت دچار استرس های متابولیکی می شوند.

این وضعیت به خودی خود با ناهماهنگی های دستگاه ایمنی و فرایندهای متابولیکی مرتبط است. همه این ها نیز با افزایش خطر بروز بیماری های متابولیک و بیماری های عفونی همراه خواهند بود.(۱)

مترجم : مهندس محمد حسین مقیمی – منبع