فهرست مطالب
نیترات در خوراک حیوانات اهلی
مسمومیت نیترات در خوراک حیوانات اهلی در حیوانات لزوماً منجر به مرگ حیوان نمی‌شود؛ بنابراین بهتر است علائم، دلایل، راه‌های پیشگیری و درمان مسمومیت نیترات را از قبل بشناسیم.
مسمومیت نیترات در گاوها سال‌ها قبل از استفاده از کودهای نیتروژنی درکشت محصولات کشاورزی مشاهده شده است.
در اواخر قرن ۱۹ مواردی از مسمومیت نیتروژن در نبراسکا، داکوتای شمالی و جنوبی به دلیل مصرف یولاف و در ویسکانسین و فلوریدا به دلیل استفاده از علوفه‌های کشت‌شده در زمین‌های دارای ماده آلی بالا گزارش شد.
غلظت نیتروژن موجود در خوراک‌های دامی، بیش از هر چیز به گونه گیاه و شرایط محیطی قبل از برداشت محصول بستگی دارد تا به مقدار نیتروژن موجود در خاک.
مسمومیت نیترات چیست؟
تقریباً تمام علوفه‌ها دارای مقداری نیترات هستند.
وقتی نشخوارکنندگان علوفه‌های محتوی نیترات مصرف می‌کنند، نیترات‌ها به نیتریت‌ها تبدیل‌شده و درنهایت توسط میکروارگانیسم‌های شکمبه به آمونیاک تبدیل می‌شوند.
نیتریت‌ها مولکولی حد واسط در مسیر تبدیل نیترات به آمونیاک هستند که عامل ایجاد مسمومیت نیتراتی می‌شوند.
نیتریت می‌تواند جذب گردش خون شود. نیتریت در جریان خون، هموگلوبین را به مِت هموگلوبین تبدیل می‌کند که توانایی انتقال اکسیژن ندارد.
ازاین‌رو نیترات می‌تواند سطح اکسیژن خون را تا حد بحرانی کاهش دهد و مقادیر زیادی مت هموگلوبین در خون به وجود آورد.
اگر مقدار هموگلوبینی که به مت هموگلوبین تبدیل می‌شود از ۸۰ درصد کل این ماده فراتر رود، حیوان خواهد مرد.
سطح مسمومیت به مقدار نیترات موجود در خوراک و سرعت مصرف این خوراک توسط حیوان بستگی دارد.
برای مثال، در صورت مصرف علوفه‌ای که در دوره‌ای بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت خورده می‌شود تقریباً باید دو برابر نیترات بیشتری نسبت به خوراکی که درزمانی بین ۴ تا ۶ ساعت خورده می‌شود، داشته باشد تا مسمومیت نیتراتی ایجاد کند.
علائم مسمومیت نیترات
رنگ خون به سمت قهوه‌ای متمایل می‌شود چون به دلیل مسمومیت نیترات مت هموگلوبین در خون ایجاد می‌شود.
علاوه بر تغییر رنگ خون، علائم فیزیکی دیگر شامل تنفس سخت و تند، گرفتگی عضلات، توان کم برای فعالیت، فقدان هماهنگی بین عضلات، اسهال، تکرر ادرار، سکته و مرگ هستند.
نیترات‌ها در خون می‌توانند باعث گشادشدن عروق خونی نیز شود که مسئول نقص در عملکرد سیستم گردش خون محیطی نیز باشد.
کمبود اکسیژن در دسترس جنین ناشی از مسمومیت نیترات می‌تواند باعث سقط‌جنین نیز شود.
گزارش مقدار نیترات
اقسام مختلفی که نیترات گزارش می‌شوند عبارت‌اند از نیتروژن نیترات (NO3N)، نیترات (NO3–) و پتاسیم نیترات (KNO3) و سطح معمول آن‌ها
به ترتیب بیش از ۰٫۲۱، ۰٫۹۳ و ۱٫۵ درصد در ماده خشک و مرز مسمومیت آن‌ها ۲۱۰۰، ۹۳۰۰ و ۱۵۰۰۰ قسمت در میلیون (ppm) است.
گزارش‌هایی از مرگ گاوهایی که جیره‌هایی دارای ۲۱۰۰ قسمت در میلیون نیتروژن نیترات مصرف کرده بودند دریافت شده است.
ولی گاهی نیز مقادیر بیش از این عدد حتی تا ۳۳۰۰ قسمت در میلیون باعث بروز مشکل نشده‌اند و گاوهای اخته پرواری خود را با آن سازگار کرده‌اند.
ازآنجاکه حیواناتی که چرای مرتعی می‌کنند، به‌طور انتخابی برگ گیاهان را مصرف می‌کنند که غلظت نیترات در آن‌ها کم است.
افزایش تراکم حیوانات در واحد سطح مرتع می‌تواند حیوان را به سمت مصرف قسمت‌هایی ازجمله ساقه و بخش‌های پایینی گیاه سوق دهد که منجر به افزایش مصرف نیترات ذخیره‌شده در گیاه و مسمومیت حیوان شود.
دلایل بالا بودن نیترات در علوفه‌ها
نیترات برداشت‌شده از خاک توسط گیاه معمولاً در بافت‌های گیاه در ساخت آمینواسید، پروتئین‌ها و سایر مواد نیتروژن دار به کار گرفته می‌شوند.
محل تبدیل نیترات‌ها به محصولات گیاهی، برگ‌های سبز در حال رشد است. نیترات در مواقعی هم در ساقه یا ریشه گیاه ذخیره می‌شود.
همه گیاهان محتوی مقداری نیترات هستند، ولی علوفه‌هایی که مقادیر بسیار زیادی نیترات درون آن‌ها ذخیره‌شده است، در شرایط استرسی حاصل می‌شوند.
از این جمله استرس‌ها می‌توان به این‌ها اشاره کرد:
- سایه یا نور کم در اختیار گیاه
- هوای نامساعد مانند خشک‌سالی، یخبندان، تگرگ و سرما
- به‌کارگیری سموم علف‌کش
- و بیماری‌های گیاهی
مقدار نیترات موجود در بافت‌های گیاهی همچنین به موارد زیر هم‌بستگی دارد:
- گونه‌های گیاهی
- مرحله بلوغ
- بخش‌های مختلف گیاه
- استفاده از کودهای نیتروژنی
سایه
تبدیل نیترات‌ها به آمینواسید و پروتئین به‌طور مستقیم وابسته به فتوسنتز است.
نور منبع انرژی موردنیاز برای فتوسنتز است؛ بنابراین، گیاهانی که سایه قرار دارند یا برگ‌های پایین‌تر که سایه برگ‌های بالایی رویشان می‌افتد احتمالاً مقدار بیشتری نیترات در آن‌ها تجمع پیداکرده است.
علف‌کش‌ها
علف‌کش‌هایی مانند ۲و۴-دی، باعث تغییر در فرایندهای معمول گیاه می‌شود و می‌تواند منجر به تجمع مقادیر بالای نیترات در گیاهان شود.
بیماری‌های گیاه
بیماری‌های گیاهی با رشد طبیعی گیاه تداخل می‌کنند. این می‌تواند منجر با ایجاد اختلال در فرایند احیای نیترات‌ها، باعث تجمع نیترات‌ها بشود.
گونه گیاهی
گیاهان در مقدار نیتراتی که در بافت‌های مختلفشان تجمع می‌کند متفاوت هستند.
بعضی علف‌ها مقادیر بسیار زیادی نیترات ذخیره می‌کنند. یولاف و ارزنی که قبل از بلوغ کامل برداشت شوند مقادیر بسیار زیادی نیترات ذخیره می‌کنند.
مرحله رشد
مرحله رشد مشخصاً مقدار نیترات ذخیره‌شده در گیاه را مت اثر می‌کند. غلظت نیترات معمولاً در علوفه‌های جوان بیشتر است و با بلوغ گیاه افت می‌کند.
بخش‌های مختلف گیاه
قسمت‌هایی از گیاه که به زمین نزدیک‌تر هستند بیشترین مقدار نیترات را دارا هستند.
برگ‌ها نسبت به ساقه‌ها مقدار کمتری نیترات دارند و بذر و گل گیاه معمولاً هیچ مقداری نیترات ندارند. بیشتر نیترات در یک‌سوم پایینی ساقه یافت می‌شود.
کودها
با توجه به اینکه نیترات‌های موجود در خاک منبع نیترات گیاهان هستند، اثر کودهای نیتروژن (مگر در مواقعی که بسیار مازاد تأمین شوند) به نظر می‌رسد نسبت به مواردی که در بالا ذکر شد اهمیت کمتری دارند.
تهیه و تنظیم : مهندس محمد حسین مقیمی – منبع
