نیاسین در تغذیه دام – ویتامین B3 در تغذیه دام
نام های دیگر نیاسین در تغذیه دام – ویتامین B3 :
- ویتامین B3
- ویتامین PP
- پیریدین ۳-کربوکسیلیک اسید
- پیریدین ۳-کربوکسامید
منابع اصلی طبیعی:
نیکوتینیک اسید شکلی است که در غلظت های مختلف در اکثر خوراک های دامی با منشاء گیاهی وجود دارد.
گوشت و فراورده های گوشتی در غلظت های مختلف دارای نیکوتینامید می باشد.
مخمر آبجو، سبوس، علوفه های سبز و خوراک های پروتئینی گیاهی منابعی غنی از نیاسین هستند.
همه انواع نیاسین طبیعی کاملا در دسترس انسان و دام قرار نمی گیرد.
نیاسین در غلات و دانه های روغنی در یک کمپلکس قرار گرفته و محافظت شده است.
مقادیر کمی توسط میکروب ها در روده و با تغییر شکل آمینو اسید تریپتوفان سنتز می شود.
عملکرد بیولوژیکی نیاسین در تغذیه دام :
نیاسین اولین بار در سال ۱۸۶۷ با تجزیه اکسیداتیو نیکوتین تولید شد.
این ترکیب شیمیایی سال ها قبل از اینکه به عنوان ماده مغذی مهمی شناخته شود کشف شده بود.
اوایل قرن بیستم کشف شد که بیماری پلاگر با علائم روی پوست، مجاری گوارشی و سیستم اعصاب مرکزی به دلیل کمبود نیاسین پدید می آید.
در سال ۱۹۳۵ نشان داده شد که نیاسین جزئی از کوآنزیم NAD و NADP است که در بسیاری از واکنش های شیمیایی دخالت دارد.
شکل معمولی آن تا ۹۸/۵% در شکمبه تجزیه می‌شود. نوع محافظت شده آن تا ۸۵% از تخریب شکمبه ای در امان است.
نیاسین یکی از ویتامین های گروه ب با عملکرد کوآنزیمی می باشد.
شکل فعال آن کوآنزیم های پیریدین NAD (نیکوتینامید آدنین دی نوکلئوتید) و NADP (نیکوتینامید آدنین دی نوکلئوتید فسفات)
همگی در مسیر های متابولیسم انرژی مثل گلیکولیز، چرخه اسید سیتریک، اکسیداسیون اسید های چرب، گلوگونئوژنسیس و سنتز د نوو اسید های چرب دخیل هستند.
از دیدگاه فیزیولوژیکی، اسید نیکوتینیک و نیکوتینامید می توانند منابع مشابهی از نیاسین باشند.
مزایا برای حیوان:
مکمل سازی کافی نیاسین، افزایش وزن را حداکثر می کند، بازده مصرف خوراک را بهینه می کند،
به کار گیری بهینه سایر مواد مغذی را تضمین می کند و سلامت عمومی را تامین می کند.
علائم کمبود:
- عمومی: نارسایی عملکردی دستگاه عصبی، نارسایی های پوستی (پلاگر)، افزایش حرکات دودی لوله های گوارشی، کاهش رشد، التهاب و زخم های غشاهای موکوسی
- نشخوار کنندگان: کاهش شاخص های عملکردی، کاهش عملکرد تولید مثلی، افزایش ریسک ابتلا به کتوز.
مقاومت به مصرف مقادیر بالاتر از حد نیاز:
مستنداتی از مشکلات ناشی از مصرف بیش از حد نیاز مشاهده نشده است.
شکل رایج محصولات تجاری:
اسید نیکوتینیک و نیکوتینامید برای تمام کاربری ها به صورت خالص عرضه می شوند.
ویژگی های ظاهری:
نیکوتینیک اسید و نیکونینامید پودر و گرانول سفید تا سفید کمی کدر هستند.
ماندگاری در شرایط محیطی:
- پایداری در خوراک دام: حداقل ۳ ماه
- پایداری در پرمیکس ها: حداقل ۶ ماه
جنبه‌های دیگری از نیاسین در تغذیه دام
نیاسین و بهبود عملکرد شکمبه
نیاسین نقش مهمی در بهینه‌سازی عملکرد شکمبه نشخوارکنندگان دارد. این ویتامین با تأثیر بر فرآیندهای میکروبی شکمبه، به افزایش تولید پروپیونات که یکی از منابع اصلی انرژی برای حیوانات است، کمک می‌کند.
تحقیقات نشان داده‌اند که افزودن نیاسین به جیره غذایی نشخوارکنندگان می‌تواند به کاهش تولید متان منجر شود و در نتیجه بهره‌وری انرژی از خوراک را افزایش دهد. این ویژگی علاوه بر تأثیر مثبت بر عملکرد دام، از دیدگاه زیست‌محیطی نیز اهمیت بالایی دارد.
نقش نیاسین در کاهش استرس گرمایی
استرس گرمایی یکی از چالش‌های مهم در مدیریت دام به ویژه در مناطق گرمسیر است. مکمل‌سازی جیره غذایی با نیاسین می‌تواند اثرات استرس گرمایی را کاهش دهد.
این اثر با افزایش جریان خون محیطی و بهبود تنظیم حرارتی بدن دام همراه است. نیاسین با تحریک تولید کوآنزیم‌های دخیل در متابولیسم انرژی، به حفظ فعالیت‌های فیزیولوژیکی در شرایط تنش کمک می‌کند و موجب کاهش افت BCS و افزایش سلامت عمومی می‌شود.
اثر نیاسین بر عملکرد تولیدمثلی
نیاسین همچنین در بهبود عملکرد تولیدمثلی دام نقش دارد. کمبود این ویتامین ممکن است منجر به کاهش فعالیت تخمدان و کاهش نرخ باروری در گاوها شود.
افزودن نیاسین به جیره غذایی، با بهبود متابولیسم انرژی و کاهش خطر کتوز، شرایط لازم برای عملکرد مناسب سیستم تولیدمثلی را فراهم می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که مصرف نیاسین محافظت‌شده می‌تواند نرخ آبستنی در گاوهای شیری را افزایش دهد و فاصله بین زایمان‌ها را کاهش دهد.
اهمیت نیاسین در دوران انتقال و آغاز شیردهی:
در گاوهای شیری، به‌ویژه در دوره انتقال (سه هفته قبل و بعد از زایمان)، نیاز به انرژی به شدت افزایش می‌یابد. در این دوران، مکمل‌سازی با نیاسین می‌تواند با کاهش تجمع اجسام کتونی مانند بتا-هیدروکسی‌بوتیرات (BHB) و استات، نقش مهمی در جلوگیری از بروز کتوز ایفا کند.
مطالعات نشان داده‌اند که استفاده از نیاسین محافظت‌شده در این دوره، منجر به بهبود پارامترهای متابولیکی مانند کاهش سطح NEFA و افزایش گلوکز خون می‌شود که در نهایت از بروز اختلالات متابولیک جلوگیری می‌کند (Krebiehl et al., 2011).
نقش نیاسین در بهبود سیستم ایمنی دام:
افزایش عملکرد سیستم ایمنی نیز از مزایای دیگر استفاده از نیاسین به شمار می‌رود. نیاسین با کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو، نقش مؤثری در تقویت پاسخ‌های ایمنی سلولی دارد. به‌ویژه در شرایط تنش‌زا مانند زایمان یا تغییر جیره، نیاسین می‌تواند با مهار مسیرهای تولید سیتوکین‌های التهابی، پاسخ ایمنی را متعادل کند و خطر ابتلا به عفونت‌ها را کاهش دهد.
تعامل نیاسین با سایر ویتامین‌های گروه B:
نیاسین به همراه سایر ویتامین‌های گروه B به‌ویژه ریبوفلاوین (B2) و پیریدوکسین (B6)، نقش هم‌افزایی در مسیرهای متابولیکی دارند. این ترکیب‌ها در کنار یکدیگر موجب بهینه‌سازی تبدیل انرژی از کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها می‌شوند. از این‌رو، مکمل‌سازی همزمان با چندین ویتامین گروه B می‌تواند بازده متابولیکی جیره را افزایش دهد و عملکرد دام را بهبود بخشد (Zhao et al., 2015).
نقش نیاسین در دام‌های جوان و در حال رشد:
در گوساله‌ها و بره‌های در حال رشد، مکمل‌سازی نیاسین می‌تواند رشد عضلات و افزایش وزن روزانه را بهبود بخشد. به‌ویژه در دام‌های پرورش‌یافته در شرایط نیمه‌صنعتی یا صنعتی که ممکن است با استرس‌های محیطی و تغذیه‌ای روبه‌رو باشند، نیاسین از طریق افزایش سنتز ATP و کاهش اختلالات گوارشی، به حفظ نرخ رشد مطلوب کمک می‌کند.
نیاسین یا ویتامین B3 یکی از ویتامین‌های ضروری در تغذیه دام است که نقش‌های گسترده‌ای در بهبود عملکرد متابولیکی، تولیدمثلی، ایمنی و رشد دام ایفا می‌کند. این ویتامین به‌صورت طبیعی در منابع گیاهی و حیوانی یافت می‌شود و در صورت مصرف به شکل محافظت‌شده، می‌تواند از تجزیه در شکمبه جلوگیری کند و اثربخشی بیشتری داشته باشد.
مکمل‌سازی نیاسین به‌ویژه در دوره‌های پرتنش مانند دوران انتقال، شیردهی، و استرس گرمایی، موجب بهبود سلامت عمومی، افزایش بهره‌وری و کاهش اختلالات متابولیکی می‌شود. بنابراین، استفاده هدفمند از نیاسین در جیره غذایی دام می‌تواند بهینه‌سازی عملکرد و افزایش بازده اقتصادی واحدهای دامداری را به همراه داشته باشد.
تهیه و تنظیم : مهندس محمد حسین مقیمی
