فهرست مطالب
استفاده از دانه کتان در تغذیه دام
ویژگی های تغذیه ای و استفاده از دانه کتان در تغذیه دام
مقدار پروتئین خام دانه کتان 20 تا 28 درصد ماده خشک و مقدار چربی آن 31 تا 43 درصد در ماده خشک است و به عنوان منبع تامین کننده پروتئین و انرژی به کار می رود.
با این حال محتوای فیبر آن حدود 10 درصد در ماده خشک بوده و سختی پوشش دانه مصرف آنها را در تک معده ای ها محدود می کند.
وجود عوامل ضد تغذیه ای ارزش آن را نسبت به سایر دانه های روغنی کمتر می کند.
اصلیترین فایده ی مصرف بذرکتان در دام وجود اسیدهای چرب امگا 3 غنی در آن در مقایسه با سایر دانه های روغنی است.
چنانکه بذرکتان معمولاً حاوی 45 تا 60 درصد آلفا-لینولئیک اسید بوده، که در واریته های مختلف دامنه آن از 31 تا 73درصد در ماده خشک است.
مواد ضد تغذیه ای موجود در دانه کتان
گلوکوزید های سیانوژیک
دانه های کتان نارس حاوی مواد گلوکوزیدی مثل لینامارین، لینوستاتین ونئولینوستاتین هستند.
در دمایی بین 40 و 50 درجه سانتیگراد، با سطح pH 2 تا 8 و در حضور رطوبت، آنزیم لیناز، سیانید هیدروژن (HCN) را آزاد می کند.
در روند عادی استخراج روغن، دمای بالا آنزیم لیناز را نابود می کند و هیچ سیانید هیدروژن تولید نمی شود.
اما دانه های که به طور کامل فراوری نشده و کنجاله های بذرکتان فراوری شده در دمای پایین می توانند برای حیوانات به خصوص تک معده ای ها سمی باشد، توصیه شده است که دانه کتان را در آب جوش ریخته ( به جای آب سرد)، سپس برای پنج دقیقه آنها را جوشاند.
این فرایند باعث گسیختن پوشش دانه میشود و اجازه می دهد که ترکیبات سیانیدی تولیدی واکنش داده یا تخریب شوند، و هرگونه سیانیدی بخار شود.
دانه های پخته شده توده ی ضخیمی ایجاد می کند. استخراج با تریکلرواتیلن یا تتراکلراید کربن گلوکوزیدهای آن را از بین می برد.
آنتاگونیست ویتامین B6
دانه کتان حاوی لایناتین و آنتاگونیست ویتامین B6 در غلظت های 20 تا 100 میلی گرم در کیلوگرم، هستند.
نشانه های کمبود B6 میتواند در جوجه های گوشتی تغذیه شده با دانه کتان مشاهده شود و توصیه می شود که به جیره های حاوی آنها، یا کنجاله دانه کتان با ویتامین B6 اضافه شود.
موسیلاژ (Mucilage)
دانه های روغنی حاوی 2 تا 7 درصد موسیلاژ یا موسین هستند، که در فراوری و هضم تداخل ایجاد می کند.
موسیلاژها آب جذب می کنند، ویسکوزیته روده را افزایش می دهند و اثر ملین دارند.
اگرچه این اثر ملینی میتواند در انسان مفید باشد، اما می تواند باعث کاهش عملکرد در دام ها، به ویژه در پرندگان جوان شود.
افزودن آنزیم های تجزیه کننده ی فیبر و خوراندن تدریجی بذرکتان برای تسکین این اثرات ضد تغذیه ای پیشنهاد شده است.
کاربرد دانه کتان در نشخوارکنندگان
دانه کتان در خوراک نشخوار کنندگان به عنوان خوراک غنی از انرژی تامین کنندهی اسیدهای چرب اشباع نشده (PUFA) استفاده می شود.
استفاده از دانه کتان در جیره نشخوارکنندگان می تواند مقدار اسیدهای چرب گوشت و شیر را افزایش دهد که برای سلامتی انسان مفید است.
از دیگر مزایای مکمل سازی دانه کتان می توان به کاهش تولید متان، بویژه با دانه کتان اکسترود شده و مقاومت بیشتر در برابر بیماری ها در گوساله های تازه از شیر گرفته و گوساله های نر اخته اشاره کرد.
دانه کتان می تواند به صورت خام آسیاب، خورد شده، و اکسترود شده و محافظت شده با ترکیبات شیمیایی (فرمالدئید)، که اسیدهای چرب غیراشباع با چند باند دوگانه را در برابر هیدروژناسیون در شکمبه محافظت می کند، استفاده شوند.
تاثیرات دانه کتان بر عملکرد، چربی و پروتئین شیر
هنگامی که دانه کتان تا 15 درصد ماده خشک جیره به گاوهای شیری داده شود تاثیری بر مصرف ماده ی خشک در هیچ یک از مراحل شیردهی نداشت.
خوراندن دانه کتان کامل، غلطک خورده و اکسترود شده باعث تغییر آمونیاک شکمبه یا محتوای اسیدهای چرب فرار نمی شود، که این موضوع می تواند عدم تاثیر در مصرف مادهی خشک را توضیح دهد.
تا زمانی که غلظت کل چربی جیره کمتر از 6 درصد در ماده خشک باشد به نظر می رسد که افزودن دانه کتان به جیره تاثیری بر تولید شیر در اوایل و اواسط شیردهی ندارد.
خوراندن دانه کتان خام به طور کلی تاثیری بر چربی و پروتئین شیر گاو ها ندارد و فراوری آن تاثیر ناچیزی بر ترکیبات شیر گاوها داشت.
زمانی که دانه کتان آسیاب شده یا کامل، به این منظور اینکه چربی کل جیره به 6 تا 9 درصد تاثیری برسد، استفاده شد، هیچ تاثیر معنی داری بر مصرف ماده ی خشک، تولید شیر و ترکیبات شیر نداشت.
استفاده از دانه کتان محافظت شده با فرمالدئید به میزان 2.4 تا 17 ماده خشک در جیره گاو های شیری در اوایل و اواسط شیردهی، تاثیر معنی داری بر ماده خشک مصرفی دام ها نداشت، اما مقداری افزایش در اواسط مرحله ی شیردهی مشاهده شد.
تاثیر بر پروفایل اسیدهای چرب شیر
به طور کلی، دانه کتان خام و فراوری شده باعث تغییر پروفایل اسید چرب چربی شیر می شود، به طوری که نسبت اسیدهای چرب اشباع نشده را با کاهش اسیدهای چرب اشباع درکل اسیدهای چرب، افزایش می دهد.
زمانی که دانه کتان خام، اکسترود شده آسیاب شده به منظور رساندن چربی کل جیره به 6 یا 9 درصد استفاده شد، مقدار اسیدهای چرب اشباع شده در چربی شیر 6 تا 10 درصد کاهش یافت در حالی که مقدار اسیدهای چرب اشباع نشده نیز به همان ترتیب افزایش یافت.
بررسی ها نشان می دهد، دانه کتان فراوری شده و خام باعث افزایش مقدار اسیدهای چرب C18 و C19 (اشباع و غیراشباع) در چربی شیر می شود.
اما اسیدهای چرب با طول زنجیره ی کوتاه و متوسط ( C4 و C17) و همین طور زنجیر بلندتر (بیش از C19) را کاهش یا اثری بر آنها نداشت.
این تاثیر با دانه کتان فراوری شده بارزتر بود. اثر دانه کتان به نوع علوفه بستگی دارد:
افزایش در غلظت cis C18:1 با جیره ی بر پایه ی یونجه نسبت به ذرت سیلو شده ، علوفه گراس و سیلوی گراس بالاتر بود.
افزایش سطح مورد استفاده ی دانه کتان خام از صفر تا 15 درصد ماده ی خشک در جیره ی گاو شیری به صورت خطی باعث افزایش اسیدهای چرب زنجیر بلند و اسیدهای چرب اشباع نشده در شیر شد.
استفاده از دانه کتان اکسترود شده که در جیره بر پایه ی ذرت سیلو شده و کنسانتره (70:30) به میزان 2/1 یا 4/3 درصد جیره مصرف شد، باعث تغییر پروفایل اسیدهای چرب شیر شد.
اکثر اسیدهای چرب اشباع به جز اسید استئاریک با افزایش سطح دانه کتان کاهش یافتند در حالیکه اسیدهای چرب غیراشباع افزایش یافتند.
با اینحال، کره ای که از شیری که با جیره ی با دانه کتان تولید شده بود همان رنگ، بو، مزه و عطری را داشت که کرهی تولید شده از شیر جیره ی بدون دانه کتان داشت.
گوساله های نر اخته ی پرواری و تلیسه ها
مطالعات زیادی نشان داده است که استفاده از دانه کتان تا 20 درصد ماده خشک جیره تاثیری بر روی عملکرد گوساله های نراخته نداشت.
استفاده از دانه کتان در جیره ها باعث افزایش مقدارامگا 3 در گوشت دام های پرواری شد.
خوراندن دانه کتان آسیاب شده باعث تغییر پروفایل اسیدهای چرب زنجیر بلند در قلوه گاه و افزایش اسیدهای لینولئیک (C18:2) و آلفا-لینولنیک (C18:3)، و همچنین اسیدهای چرب غیراشباع در عضله شد.
استفاده ازدانه کتان اکسترود شده یا محافظت شده با فرمالدئید در جیرهی که 60 درصد ذرت سیلو شده و 40 درصد کنسانتره داشت 40:60 باعث افزایش نسبت اسیدهای چرب اشباع نشده ی موجود در عضلات گوساله های پرواری شد.
طبق تحقیقات به عمل آمده استفاده از دانه کتان کامل، آسیاب شده یا غلطک خورده به مقدار 8 تا 10 درصد جیره های اواخر پروار باعث تغییر معنی دار ماده خشک مصرفی نمی گردد.
دانه کتان آسیاب شده یا غلطک خورده به طور معنیداری باعث افزایش وزن روزانه گوساله های پرواری نگردید.
خوراندن دانه کتان تمایل به افزایش چربی احشایی در لاشه گوساله های پرواری را ایجاد نمود.
مترجم :مهندس فرشته قدیمی – تایید و ویرایش : دکتر کامران رضا یزدی
