در شرایط فعلی ایران و بحران نهاده‌های دامی؛ افزایش تولید یا کاهش هزینه‌ها؟
دامداری صنعتی ایران در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخ خود قرار دارد. افزایش بی‌سابقه قیمت نهاده‌های دامی، تورم داخلی، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های اقتصادی، و از همه مهم‌تر سایه جنگ‌های منطقه‌ای به‌ویژه تنش ایران و اسرائیل، فشار بی‌سابقه‌ای بر تولیدکنندگان شیر و گوشت وارد کرده است.
در چنین شرایطی، دامداران با پرسشی اساسی مواجه هستند:
آیا باید تولید را افزایش دهند تا هزینه‌ها سرشکن شوند یا باید بر کاهش هزینه‌ها تمرکز کنند تا از ورشکستگی جلوگیری نمایند؟
بحران نهاده های دامی در ایران
ستون فقرات تولید شیر و گوشت در ایران وابستگی شدید به نهاده‌های وارداتی مانند ذرت و کنجاله سویا دارد.
- تحریم‌ها انتقال ارز و واردات نهاده‌ها را با مشکل روبه‌رو کرده‌اند.
- جنگ اوکراین و روسیه پیش‌تر بازار جهانی غلات را متلاطم کرده بود.
- تنش ایران و اسرائیل، با ایجاد ناامنی در مسیرهای حمل‌ونقل دریایی و هوایی، این مشکلات را دوچندان کرده است.
نتیجه آن است که نهاده‌ها با تأخیر، کیفیت پایین‌تر و قیمتی بسیار بالاتر به دست دامدار می‌رسند. علوفه داخلی نیز به دلیل خشکسالی و هزینه بالای تولید، جایگزین کافی و مطمئنی محسوب نمی‌شود.
تأثیر جنگ ایران و اسرائیل بر دامپروری
در سال‌های اخیر، علاوه بر تحریم‌ها، جنگ و ناامنی در منطقه تأثیر مستقیم بر دامداری ایران گذاشته است.
- هزینه واردات نهاده‌ها افزایش یافته
- بیمه کشتی‌ها در منطقه پرریسک‌تر شده و هزینه حمل‌ونقل دریایی رشد کرده است.
- بسیاری از تجار بین‌المللی تمایل کمتری به همکاری مستقیم با ایران دارند.
- افزایش قیمت جهانی غلات و نهاده‌ها
- هرگونه جنگ منطقه‌ای معمولاً بازار جهانی را ملتهب می‌کند.
- در شرایط وابستگی ایران به واردات، این موضوع به معنای فشار مضاعف بر دامدار است.
- محدودیت‌های صادراتی محصولات دامی
- کشورهای مقصد صادرات مانند عراق، سوریه و کشورهای حاشیه خلیج فارس به دنبال تأمین پایدار هستند.
- در شرایط جنگی و فشارهای سیاسی، صادرات فرآورده‌های لبنی و گوشتی ایران با موانع جدی روبه‌رو می‌شود.
- افزایش ریسک داخلی
- سایه جنگ بر اقتصاد داخلی باعث کاهش سرمایه‌گذاری در بخش دامپروری شده است.
- دولت برای کنترل قیمت مواد غذایی، سیاست‌های دستوری بیشتری اعمال می‌کند که معمولاً به زیان تولیدکننده تمام می‌شود.
چالش فروش محصولات دامی
حتی در صورت تأمین نهاده‌ها، دامدار با چالش جدی فروش محصولات مواجه است:
- قیمت خرید تضمینی شیر خام معمولاً تناسب مناسبی با هزینه واقعی تولید ندارد.
- صنایع لبنی به دلیل افت تقاضا و کاهش قدرت خرید مردم، توان جذب شیر با قیمت واقعی را ندارند.
- صادرات لبنیات با تحریم‌ها و مشکلات بانکی محدود شده است.
بنابراین افزایش تولید در شرایطی که بازار کشش ندارد، می‌تواند زیان بیشتری به دامدار تحمیل کند.
افزایش تولید؛ فرصت یا تهدید؟
در شرایط عادی اقتصادی، افزایش تولید می‌تواند هزینه‌ها را سرشکن کند. اما امروز:
- نهاده‌ها گران و کمیاب هستند.
- بازار داخلی و صادرات محدود است.
- فشار بر دام‌ها برای افزایش تولید باعث افزایش بیماری‌ها و هزینه‌های درمانی می‌شود.
در نتیجه افزایش تولید بدون تضمین بازار فروش، بیشتر یک تهدید است تا فرصت.
کاهش هزینه‌ها؛ ضرورت یا ریسک؟
کاهش هزینه‌ها نیز همیشه راه‌حل ساده‌ای نیست.
- حذف بی‌برنامه نهاده‌های کلیدی منجر به کاهش تولید شیر و افت کیفیت آن می‌شود.
- سوءتغذیه گاوها افزایش بیماری‌ها و کاهش آبستنی را به دنبال دارد.
بنابراین کاهش کورکورانه هزینه‌ها نیز می‌تواند زیان‌آور باشد.
استراتژی سوم؛ بهره‌وری، کلید بقا در بحران
راه‌حل منطقی برای دامدار در شرایط فعلی، تمرکز بر افزایش بهره‌وری است. یعنی نه صرفاً افزایش تولید و نه صرفاً کاهش هزینه، بلکه مدیریت علمی منابع موجود.
راهکارهای افزایش بهره‌وری
- بهینه‌سازی جیره خوراکی
- استفاده از محصولات جانبی صنایع غذایی (تفاله چغندر، سبوس، ملاس).
- جایگزینی بخشی از سویا با کنجاله کلزا یا پنبه‌دانه.
- تولید و استفاده از سیلاژ با کیفیت بالا برای کاهش اتلاف.
- کاهش ضایعات
- مدیریت بهتر انبار خوراک و کاهش کپک‌زدگی.
- دقت در خوراک‌دهی برای جلوگیری از هدررفت.
- تمرکز بر دوره انتقال و گاوهای پربازده
- مدیریت صحیح این گروه‌ها بیشترین بازگشت سرمایه را دارد.
- گاوهای کم‌بازده می‌توانند جیره‌های ساده‌تر و ارزان‌تر دریافت کنند.
- تنوع‌بخشی به بازار فروش
- ایجاد قرارداد مستقیم با خریداران یا مصرف‌کنندگان محلی.
- توسعه تولید فرآورده‌های تبدیلی (پنیر، ماست، کره) برای کاهش وابستگی به بازار شیر خام.
- مدیریت ریسک در شرایط جنگ
- ذخیره‌سازی نهاده‌های استراتژیک برای دوره‌های بحرانی.
- همکاری‌های گروهی بین دامداران برای خرید مشترک نهاده‌ها.
- بیمه دام‌ها در برابر بیماری‌ها و تلفات احتمالی.
درس‌های بین‌المللی برای ایران
تجربه کشورهایی که با بحران اقتصادی یا جنگ مواجه بوده‌اند نشان می‌دهد:
- تمرکز بر بهره‌وری خوراک و کاهش ضایعات کلید اصلی بقا بوده است.
- استفاده از محصولات جانبی کشاورزی و صنایع غذایی توانسته هزینه خوراک را کاهش دهد.
- تنوع‌بخشی به بازار فروش (فروش محلی و صادراتی) مانع ورشکستگی شده است.
جمع‌بندی
در شرایط فعلی ایران که با تحریم‌ها، بحران نهاده‌های دامی و سایه جنگ ایران و اسرائیل روبه‌رو است، پاسخ پرسش اصلی چنین است:
- افزایش تولید بی‌برنامه → زیان‌آور
- کاهش کورکورانه هزینه‌ها → پرریسک
- افزایش بهره‌وری و مدیریت علمی منابع → تنها راه بقا
دامدار ایرانی باید با هوشمندی و استفاده از راهکارهای عملی، از این شرایط بحرانی عبور کند و واحد دامداری خود را در برابر شوک‌های آینده مقاوم‌تر سازد.
جدول مقایسه‌ای استراتژی‌های دامدار در شرایط جنگ و تحریم
| استراتژی | مزایا | معایب | نتیجه نهایی |
| افزایش تولید | افزایش حجم شیر | نهاده گران + بازار ضعیف | زیان‌آور |
| کاهش هزینه | کاهش مخارج جاری | افت تولید + بیماری‌ها | پرریسک |
| افزایش بهره‌وری | کاهش هزینه تمام‌شده هر کیلو شیر + تولید پایدار | نیازمند مدیریت علمی و دقیق | سودآور و پایدار |
🔗 منابع :
- FAO. (2023). Impact of conflicts and economic sanctions on livestock production systems. Food and Agriculture Organization of the United Nations.
- Journal of Dairy Science. (2022). Strategies for feed efficiency and resilience in dairy cows under economic pressure.
