فرموله کردن جیره برای گاوهای شیری
فرموله کردن صحیح جیره مواد مغذی مورد نیاز دام را برای حفظ سلامت، بهبود عملکرد و بهینه سازی تولید فراهم می کند.
در تهیه جیره با فرمولاسیون صحیح رعایت بسیاری از موارد حائز اهمیت است که در ادامه به بررسی برخی از این موارد می پردازیم.
- پایه جیره گاو باید علوفه با کیفیت بالا باشد.
- فیبر نامحلول در شوینده اسیدی(ADF) باید حداقل 18درصد و فیبر نامحلول شوینده خنثی باید حداقل 28 درصد از ماده خشک جیره دام باشد.
- جیره باید برای تامین نیازهای غذایی هر مرحله از شیردهی دام متعادل شود.
- در صورت نیاز به افزودن چربی، این مقدار نباید بیش از 7 درصد ماده خشک مصرفی باشد.
- افزودن ویتامین ها و مواد معدنی برای تامین احتیاجات دام امری ضروری است.
هرم غذایی نشخوارکنندگان پایه و اساس را برای فرموله کردن جیره فراهم می کند.
- علوفه و غلات با کیفیت بالا پایه تمام جیره ها بوده و از تولید شیر خوب پشتیبانی می کند. باید توجه شود افزودن چربی، پروتئین غیر قابل تجزیه در شکمبه و سایر افزودنی های خوراک در گاوهایی با تولیدات بالاتر ضروری است.
اهداف اصلی از تهیه جیره با فرمولاسیون بالانس، رفع احتیاجات مواد مغذی در دام ها با حفظ سلامت دام، بهینه سازی تولید شیر، حفظ چربی و پروتئین شیر است.
علاوه بر موارد ذکر شده تهیه جیره ای مقرون به صرفه نیز در صنعت دامپروری از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
توضیح اطلاعات مربوط به جیره کامپیوتری
آنالیز جیره
- آنالیز جیره به بررسی مواد مغذی موجود در اقلام مصرفی جیره می پردازد.
- این قسمت جیره را بالانس نکرده و نیز مازاد یا کمبود مواد مغذی را تصحیح نمی کند.
- برای یک آنالیز دقیق، شما علاوه بر اینکه باید بدانید که چه مقدار از هر خوراک تغذیه شود بلکه باید بدانید که محتوای مواد مغذی هر ماده چگونه است.
بالانس کردن جیره
- برنامه جیره نویسی و بالانس کننده جیره، خوراک ها را برای رسیدن به مقدار مواد مغذی مورد نیاز در یک جیره، ترکیب می کند.
- محتوای مواد مغذی موجود در هریک از اقلام خوراکی تعیین می کند که چه مقدار از آن خوراک باید برای رسیدن به احتیاجات گله مورد استفاده قرار گیرد.
جیره با حداقل قیمت
فرمولاسیون حداقل قیمت شامل موارد زیر است:
- تعریف مواد مغذی مورد نیاز یا محدودیت های جیره
- یافتن ترکیب مواد خوراکی مورد نیاز برای رسیدن یا عبور کردن از این محدودیت ها با حداقل قیمت به ازای هر کیلوگرم ماده خشک.
فرمولاسیون جیره بر اساس حداقل قیمت، با نوسان قیمت اقلام مصرفی، تغییر می کند.
کامپیوتر اغلب هزینه فرصت (opportunity cost) یا هزینه سر به سر را برای خوراک هایی که در جیره استفاده نمی شود در اختیار قرار می دهد.
به نظر می رسد، زمانی که قیمت یک خوراک استفاده نشده به پایین تر از هزینه فرصت برسد، خرید خوبی انجام شده است.
در این مورد، جیره را مجدداً فرموله کنید تا ببینید اکنون می توانید از چه مقدار از آن خوراک استفاده کنید.
جیره با حداکثر سود
یک برنامه حقیقی حداکثر سود شامل موراد زیر است:
- تابع حداقل قیمت
- اطلاعات قیمت شیر
- حداکثر سود (درآمد بیش از هزینه خوراک) برای یکی از محدودیت ها یا مشخصاتی که باید بر روی آن فرمول بندی شود.
در جریان سود حداکثری، کامپیوتر خوراک هایی را انتخاب و سطح تولید شیری را محاسبه می کند که به این حداکثر سود برسد.
در جیره های بر اساس حداقل قیمت، کامپیوتر تنها خوراک هایی را انتخاب می کند که مواد مغذی مورد نیاز را برای سطح خاصی از تولید شیر تامین می کند.
راهنمایی دقیق برای فرموله کردن جیره های گاو شیری
مصرف مادهی خشک
تخمین میزان مصرف ماده خشک برای گاوهای شیری
| وزن بدن (kg) | 400 | 500 | 600 | 700 |
| 3/75 % چربی شیر (kg) | مصرف ماده خشک کیلوگرم / روز | |||
| 13 | 11 | 13 | 15 | 16 |
| 22 | 14 | 16 | 17 | 19 |
| 27 | 15 | 17 | 19 | 20 |
| 31 | 16 | 18 | 20 | 21 |
| 36 | 18 | 20 | 21 | 23 |
| 40 | 19 | 21 | 22 | 24 |
| 45 | – | 22 | 24 | 25 |
| + 45 | – | 23 | 25 | 27 |
کاهش 0/2 درصد مصرف ماده خشک برای گاوهای کمتر از 90 روز در دوره شیردهی لازم است.
راهنمای مصرف مادهی خشک برای گاوهای خشک
| وزن بدون (kg) | فار آف (kg /day) | کلوز آپ (kg /day) |
| 400 | 7-8 | 6-7 |
| 500 | 9-10 | 7-8 |
| 600 | 10-11 | 7-8 |
| 700 | 12-13 | 9-11 |
Far-off : ( 2 تا 8 هفته قبل از گوساله زایی) DMI (kg/day) – از 1/8 تا 2 % وزن بدن
close-up : ( 0 تا 2 هفته قبل از گوساله زایی) DMI (kg /d) – از 1/5 % وزن بدن
فیبر
سه معیار از فیبر در جیره های شیری باید تخمین زده شود:
- فیبر نامحلول در شوینده اسیدی (ADF)
- فیبر نامحلول در شوینده خنثی (NDF)
- NDF علوفه (NDF-علوفه)
NDF- علوفه شامل NDF یونجه، کاه و سیلوی ذرت است.
راهنمای جیره برای فیبر
| معیار | دوره شیردهی | |||
| اوایل | اواسط | اواخر | خشکی | |
| ADF: حداقل | 18 | 20 | 21 | 28 |
| NDF: حداقل | 28 | 28 | 32 | 35 |
| NDF- علوفه: حداقل | 20 | 21 | 21 | 25 |
| NDF- علوفه:حداکثر | 24 | 26 | 28 | – |
فیبر اضافی در جیره می تواند منجر به:
- تولید پایین شیر و گاوها به پیک تولید نمی رسند.
- مصرف ماده خشک کمتر از حد انتظار
- درصد چربی شیر بالا
- گاوهای اوایل شیردهی که با جیره حاوی مقدار بالای علوفه و مقدارکم انرژی تغذیه می شوند، ریسک بالاتری برای ابتلا به کتوز داشته و احتمال از دست دادن سریع وزن در آنها بیشتر است.
کمبود فیبر می تواند منجر به :
- اسیدوز، از خوراک افتادن گاوها و نوسان در مصرف ماده خشک
- کاهش درصد چربی شیر
- کاهش میزان نشخوار در دام
نیتروژن غیر پروتئینی و پروتئینی
راهنمای سطوح پروتئین برای جیره ها
| پروتئین | سطح شیردهی | ||||
| اوایل | اواسط | اواخر | گاو خشک فارآف | گاو خشک کلوزآپ | |
| پروتئین خام، % ماده خشک | 17-18 | 16-17 | 13-15 | 12-13 | 15-16 |
| پروتئین قابل تجزیه در شکمبه، % CP | 60-65 | 64-68 | 64-68 | 65-68 | 60-64 |
| پروتئین غیر قابل تجزیه در شکمبه، %CP | 35-40 | 32-36 | 32-36 | 32-25 | 36-40 |
نکات مربوط به پروتئین
- علوفه هایی که آسیب حرارتی دیده اند میزان کمتری پروتئین در دسترس دارند.
شاخص های آسیب حرارتی عبارتند از:
- علوفه به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه
- مدفوع تیره رنگ و خشک
پروتئین غیرقابل تجزیه در شکمبه مازاد در جیره می تواند منجر به وقوع موارد زیر شود:
- افت تولید شیر
- مدفوع خشک و سفت
- افت ماده خشک مصرفی
پروتئین قابل تجزیه مازاد می تواند منجر به موارد زیر شود:
- تولید شیر پایین، پیک شیردهی زودهنگام با تداوم شیردهی پایین
- سطوح نیتروژن اوره (MUN) بالا در شیر
- مدفوع شل
میزان اوره را تا 0/18 پوند به ازای هر گاو در روز محدود کنید.
چربی
چربی کل نباید بالای 7 درصد ماده خشک جیره باشد.
نباید بیش از 2 درصد چربی اضافه شده از هر یک از منابع چربی حیوانی یا گیاهی باشد.
وقتی چربی خورانده می شود، موارد زیر را در ماده خشک جیره افزایش دهید:
- کلسیم 0/9 تا 1 درصد
- منیزیم تا 0/3درصد
- ADF تا 20% یا بیشتر
مواد معدنی و ویتامین ها
- نمک: گاوها به میزان 85 گرم نمک در هر روز نیاز دارند. به ازای هر 11 کیلو شیر مقدار 28 گرم نمک به جیره اضافه می شود. نمک باید به میزان یک درصد به ترکیب غلات اضافه شود.
- کلسیم: بیش از 150 گرم در روز یا 0/75 تا 1 درصد مادهی خشک جیره باید تامین شود.
- فسفر: تقریباً 100 گرم یا 0/35 تا 0/4 درصد ماده خشک جیره.
- منیزیم: 0/3تا 0/4 درصد ماده خشک جیره
- پتاسیم: 1 تا 1/5 درصد ماده خشک جیره
- ویتامین آ: 75000 تا 100000 واحد بین المللی (IU) در روز
- ویتامین دی: 25000 تا 30000 واحد بین المللی در روز
- ویتامین ای: 400 تا 600 واحد بین المللی در روز
مدیریت تغذیه
مدیریت آخور خوراک
بعد از تغذیه گاوها باید 2 تا 5 درصد از خوراک باقی بماند.
گاوهای شیری به 60 سانتی متر و گاوهای کلوز آپ و تازه زا به 75 سانتی متر فضای آخور نیاز دارند.
اگر خوراک در هر زمان در دسترس باشد این فضای آخور می تواند تا 45 سانتی متر نیز باشد.
گاوها بهترین میزان تغذیه را در پوزیشنی شبیه به حالت چرا دارند و سطح آخور باید صاف باشد.
فرمولاسیون جیره
هنگام بالانس کردن جیره، گاو شاخص باید در صدک 75 ام گله باشد.
برای محاسبه گاو شاخص، پیک شیر تولیدی گاوهای پیر را گرفته و به متوسط روزانه همه گاوها اضافه و تقسیم بر 2 می کنیم.
مثال:
متوسط شیر گله 27 کیلوگرم
پیک شیر تولیدی گاوهای پیرتر 39 کیلوگرم
33 کیلوگرم =2 ÷ (39+27 )
33 کیلوگرم از شیر تا بالانس کردن برای:
دو گروه: جیره ها را 20 درصد بالاتر از میانگین تولید شیر از هر گروه بالانس می کنیم.
سه گروه یا بیشتر: جیره ها را 10 تا 15 درصد بالاتر از میانگین تولید شیر از هر گروه بالانس می کنیم.
مصرف آب
گاوها باید 1 تا 2 کیلوگرم آب به ازای هر 0/5 کیلوگرم ماده خشک مصرفی، مصرف کنند.
به طور کلی در جهت حفظ سلامت ، رشد و عملکرد دام همه جیره ها باید حاوی یک خوراک از دسته علوفه، غلات، مکمل های پروتئینی، مواد معدنی و نمک ها باشد.
ترجمه: مهندس فرشته قدیمی ، تایید و ویرایش: دکتر اعظم جعفری ، منبع
پاسخ به پرسش های متداول :
NDF (فیبر نامحلول در شوینده خنثی): نشاندهنده کل فیبر ساختاری (همی سلولز، سلولز، لیگنین) است. NDF شاخص اصلی برای پیشبینی مصرف اختیاری ماده خشک است. هرچه درصد NDF در جیره بالاتر باشد، گاو زودتر احساس سیری میکند و مصرف خوراک ممکن است محدود شود. جیره گاوهای پرتولید، باید NDF پایینتری داشته باشد.
ADF (فیبر نامحلول در شوینده اسیدی): نشاندهنده بخشی از فیبر (سلولز و لیگنین) است که قابلیت هضم پایینتری دارد. ADF رابطه معکوس با قابلیت هضم انرژی ماده خوراکی دارد. هرچه ADF بالاتر باشد، انرژی قابل متابولیسم (ME) پایینتر است.
کاربرد در فرمولاسیون: فرمولاسیون بر اساس NDF موثر فزیزیکی (peNDF) برای تحریک نشخوار و تولید بزاق (به عنوان یک بافر طبیعی)، حفظ چربی شیر و همچنین محدود نکردن مصرف ماده خشک انجام میگیرد. همچنین نسبت NDF از علوفه به کل NDF جیره نیز یک شاخص حیاتی است.
پروتئین خام (CP): فقط کل نیتروژن موجود در خوراک را اندازه میگیرد و چیزی درباره قابلیت هضم یا قابلیت دسترسی آن برای گاو نمی‌گوید.
پروتئین قابل متابولیسم (MP): مقدار واقعی پروتئینی است که پس از فرآیندهای شکمبه‌ای در روده کوچک جذب میشود. MP از دو جزء تشکیل شده است:
- پروتئین میکروبی (Microbial Protein): پروتئین تولید شده توسط میکروب‌های شکمبه که از تجزیه پروتئین و NPN خوراک و همچنین کربوهیدرات‌های قابل تخمیر (مانند نشاسته) به عنوان منبع انرژی استفاده می‌کنند.
- پروتئین عبوری (Rumen Undegradable Protein - RUP): بخشی از پروتئین خوراک که در شکمبه تجزیه نمی‌شود و مستقیماً به روده کوچک می‌رود.
برتری سیستم MP: این سیستم دقیقاً نیاز گاو را برای تولید شیر و حفظ بدن برآورده میکند. فرمولاسیون بر اساس MP به جای CP، از هدررفت نیتروژن (که هم هزینه دارد و هم آلاینده محیط زیست است) جلوگیری کرده و بهینه‌ترین بازده تولید را به همراه دارد.
SARA: وضعیتی است که pH شکمبه برای مدت حداقل 4 ساعت در محدوده اسیدی (حدود 5.5) قرار میگیرد. این حالت به دلیل تخمیر سریع کربوهیدرات‌های غیرفیبری (NSC) و تولید اسیدهای چرب فرار (VFA) بیش از حد ایجاد میشود.
پیشگیری از طریق فرمولاسیون:
کنترل نشاسته و قند: محدود کردن سطح NSC جیره (معمولاً زیر ۲۵-۲۸٪ ماده خشک) و استفاده از منابع نشاسته با قابلیت تجزیه‌پذیری متعادل در شکمبه.
تأمین فیبر موثر: استفاده از علوفه‌های با طول ذرات مناسب (حداقل ۵-۱۰٪ جیره باید ذرات درشت داشته باشد) تا عمل نشخوار و ترشح بزاق را تحریک کند. بزاق حاوی بیکربنات است که pH شکمبه را بافری میکند.
استفاده از بافرها: افزودن موادی مانند جوش شیرین (بی کربنات سدیم) یا اکسید منیزیم برای کمک به خنثی‌سازی اسیدهای شکمبه.
تغییر تدریجی جیره: به میکروب‌های شکمبه زمان داده میشود تا جمعیت خود را با جیره پرانرژی تطبیق دهند.
NRC (شورای ملی تحقیقات آمریکا): یک سیستم Requirement-Based است. یعنی نیازهای مواد مغذی گاو را بر اساس معادلات پیشبینی میکند و فرمولاسیون باید آن نیازها را برآورده کند.
CNCPS (سیستم پیشبینی نیازهای گاو شیری): یک سیستم Supply-Based است. این مدل به طور پویا برهمکنش بین خوراک و شکمبه را شبیه‌سازی میکند. این مدل:
تجزیه‌پذیری کربوهیدرات‌ها و پروتئین را در بخش‌های مختلف (با سرعت تجزیه سریع، متوسط و کند) در نظر میگیرد.
سنتز پروتئین میکروبی را بر اساس انرژی قابل دسترس برای میکروب‌های شکمبه پیشبینی میکند.
نیازهای گاو را بر اساس تولید واقعی پیشبینی میکند.
مزیت CNCPS: دقیق‌تر است زیرا پویایی شکمبه و قابلیت هضم واقعی خوراک را مدلسازی میکند، در حالی که NRC بر اساس مقادیر متوسط کار میکند.
فرمولاسیون دوره انتقال بسیار حساس است و اهداف خاصی دارد:
جیره دوره انتظار زایش (Close-Up):
کاتیون-آنیون اختلاف (DCAD): با استفاده از نمک‌های آنیونی (مانند سولفات منیزیم، کلرید آمونیوم و سایر نمک های آنیونیک) DCAD جیره را منفی می‌کنند (معمولاً بین ۱۰۰- تا ۱۵۰- mEq/kg). این کار به پیشگیری از تب شیر (Hypocalcemia) کمک میکند.
افزایش انرژی متراکم: به تدریج سطح کنسانتره را افزایش می‌دهند تا میکروب‌های شکمبه را برای جیره پرانرژی پس از زایش سازگار شوند.
تأمین پروتئین با کیفیت بالا: سطح RUP را افزایش می‌دهند تا از تحلیل بدن در روزهای اول پس از زایش جلوگیری شود.
جیره تازه زا (Fresh Cow):
خوراک بسیار خوش خوراک: برای حداکثر کردن مصرف ماده خشک که در این دوره بسیار مهم است.
انرژی بالا اما با فیبر کافی: برای تأمین نیازهای انرژی‌بر تولید شیر بدون ایجاد اسیدوز.
مکمل‌های ویژه: استفاده از نیاسین (ویتامین ب3) برای کمک به پیشگیری از کتوز و کولین محافظت شده برای بهبود سلامت کبد و متابولیسم چربی.
20 دیدگاه در “فرموله کردن جیره برای گاوهای شیری”
هدف اصلی از فرموله کردن جیره برای گاوهای شیری چیست؟
هدف اصلی، تأمین دقیق و متعادل تمامی نیازهای مواد مغذی گاو (انرژی، پروتئین، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آب) با کمترین هزینه ی ممکن است تا سلامت گاو حفظ شده و بیشترین میزان تولید شیر با کیفیت مطلوب به دست آید.
فرمولاسیون جیره بر اساس چه معیارهایی انجام میشود؟
فرمولاسیون بر اساس چند معیار اساسی انجام میشود:
نیازهای مواد مغذی گاو: که به عوامل مختلفی مانند مرحله شیردهی (تازه زا، پرتولید یا پیک شیردهی، میانه دوره یا متوسط شیر، اواخر شیردهی یا کم شیر)، تولید روزانه شیر (میزان چربی و پروتئین شیر)، وزن بدن، شرایط بدنی و آبستنی بستگی دارد.
مواد خوراکی: آنالیز شیمیایی (انرژی، پروتئین، فیبر و…) و قیمت هر یک از مواد اولیه در دسترس از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
اقتصاد: انتخاب ترکیبی از مواد خوراکی که با وجود برآورده کردن نیازهای مواد مغذی، کمترین هزینه را داشته باشد.
یک جیره متعادل برای گاو شیری باید شامل چه ترکیباتی باشد؟
یک جیره متعادل معمولاً از ترکیب مواد زیر تشکیل شده است:
علوفه (40-60% ماده خشک جیره): مانند یونجه، ذرت سیلویی، کاه گندم و…
خوراک متراکم (Concentrate): شامل دانه غلات (ذرت، جو)، کنجاله‌های پروتئینی (سویا، کلزا)، مکمل‌های ویتامینی-معدنی و افزودنی‌های مجاز.
نسبت علوفه به کنسانتره در جیره چقدر باید باشد؟
این نسبت کاملاً به مرحله شیردهی و میزان تولید بستگی دارد. به طور کلی:
گاوهای با تولید بالا: ممکن است نسبت کنسانتره به بیش از 60% نیز برسد، اما باید به تدریج و با مدیریت دقیق انجام شود تا از بروز مشکلاتی مانند اسیدوز جلوگیری گردد.
گاوهای خشک و گاوهای اواخر شیردهی: باید بر پایه علوفه با کیفیت باشد و کنسانتره کمتری دریافت کنند.
چه مشکلاتی در صورت عدم تعادل جیره به وجود می‌آید؟
عدم تعادل جیره می‌تواند منجر به مشکلات متعددی شود، از جمله:
بیماری متابولیک: مانند کتوز، اسیدوز، تب شیر (Hypocalcemia) و کبد چرب.
کاهش تولید شیر و پایین آمدن کیفیت آن (کاهش چربی یا پروتئین شیر).
کاهش باروری و مشکلات تولیدمثلی.
ضعف سیستم ایمنی و افزایش احتمال بروز بیماری‌ها.
آنالیز مواد خوراکی چه اهمیتی در فرمولاسیون دارد؟
آنالیز مواد خوراکی، پایه و اساس یک فرمولاسیون دقیق است. زیرا ارزش غذایی مواد خوراکی بر اساس نوع کشت، شرایط آب و هوایی، روش برداشت و نگهداری می‌تواند بسیار متفاوت باشد. فرموله کردن بر اساس میانگین‌های کتابی بدون آنالیز مواد خوراکی، می‌تواند منجر به خطاهایی در محاسبه مواد خوراکی مصرفی شود.
افزودنی‌های خوراکی چه نقشی در جیره گاو شیری دارند؟
افزودنی‌ها برای اهداف خاصی استفاده می‌شوند، از جمله:
بافرها (مانند جوش شیرین): برای جلوگیری از اسیدی شدن شکمبه و پیشگیری از اسیدوز.
مکمل های ویتامینه و معدنی: تأمین نیاز ویتامین و مواد معدنی ، بهبود سلامت و عملکرد دام.
مخمرها: برای کمک به سلامت و کارایی شکمبه.
آنزیم‌ها: برای بهبود قابلیت هضم مواد خوراکی.
اسیدهای آمینه محافظت شده: تأمین مستقیم اسیدهای آمینه ضروری برای تولید شیر بصورت محافظت شده از شکمبه.
آیا فرموله کردن جیره برای همه گله‌ها یکسان است؟
خیر. فرموله کردن جیره یک کار اختصاصی در هر گله و حتی گروه‌های مختلف درون یک گله است. شرایط مدیریتی، امکانات موجود، کیفیت علوفه، ژنتیک گله و اهداف اقتصادی هر دامداری متفاوت است و باید جیره به صورت تخصصی و سفارشی برای آن فرموله شود.
بهترین نرم افزار برای فرموله کردن جیره گاو شیری چیست؟
در دنیا نرم‌افزارهایی مانند CNCPS (سیستم پیش بینی نیازهای گاو شیری) و NASEM (مدلساز خوراک دام) به عنوان استانداردهای علمی برای محاسبه نیازها و فرمولاسیون استفاده می‌شوند. انتخاب نرم‌افزار به دقت مدل، کاربرپسند بودن و در دسترس بودن پایگاه داده مواد خوراکی آن بستگی دارد.
چرا باید جیره را به تدریج تغییر داد؟
میکروارگانیسم‌های موجود در شکمبه گاو برای سازکار شدن به یک جیره جدید نیاز به زمان دارند (حدود 2-3 هفته). تغییر ناگهانی جیره، به ویژه افزایش سریع کنسانتره، جمعیت میکروبی شکمبه را به هم زده و منجر به اختلالات گوارشی شدید مانند اسیدوز تحت حاد (SARA)، کاهش مصرف خوراک و افت تولید میشود.